Караппӑл

Патӑрьел районӗнчи Пӑлапуҫ Пашьел вӑрман хуҫалӑхӗнче хальччен курман кайӑк асӑрханӑ. «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, кайӑка ӳкерсе илнӗ те ҫӑткӑн кайӑксене аван пӗлекен Игорь Карякин орнитолога кӑтартнӑ. Специалист ҫак кайӑк пӗчӗк караппӑл (вырӑсла каласан, подорлик) иккенне палӑртнӑ. Ҫапла майпа Чӑваш Енри кайӑксен тӗсӗ 289-па танлашнӑ.

Караппӑл иленнӗ вырӑнта унччен масар ӑмӑрткайӑкӗ пурӑннӑ.

Караппӑл хӑлатран пысӑкрах иккен, пӑхсан ӑмӑрткайӑка аса илтерет. Унӑн виҫи — 1,5 килограма яхӑн. Ҫунатне сарсан тӑршшӗ — 444—480 мм, амисен ҫуначӗн сарлакӑшӗ — 475—505 мм. Тӗсӗ кӑмрӑк пекрех. Ҫамрӑк кайӑксен ӳчӗ ҫинче охра евӗр пӑнчӑсем пур. Вӗсем тӗрлӗ ҫӗрте тӗл пулаҫҫӗ, Грецин ҫурҫӗр пайӗнче те пурӑнаҫҫӗ.

Патӑрьел райӑнӗнчи Сителте выпсарни кун ял-йышӑм тӑванлӑхпа ентешлӗх уявне паллӑ тума пуҫтарӑннӑ.

Ҫак паллӑ кунпа ял-йыша сумлӑ та хаклӑ хӑнасем – районти Депутатсен пухӑвӗн депутачӗ Димитрий Выросов, «Сидели» общество ертӳҫи Александр Иванов, вырӑнти депутат Юрий Степанов, кӳршӗ ялӑн хисеплӗ гражданинӗ Иван Тихонов, Сителте ҫуралса ӳснӗ хӑна Иван Журавлев саламланӑ.

Ирина Ляковапа Оксана Хомуткина культура ӗҫченӗсем йӗркеленипе чӑваш тумлӗ хӗрсемпе каччӑсем вӑйӑ картине тӑрса илемлӗ те илӗртуллӗ юрӑсем шӑрантарнӑ.

Ял халӑхӗшӗн самай тӑрӑшнӑ, нумай ҫул хушши тӳрӗ кӑмӑлтан депутат тивӗҫӗсене пурнӑҫланӑ Юрий Прискин ячӗпе волейбол турнирӗ ирттернӗ. Унта ялти спорта кӑмӑллакансенчен йӗркеленӗ пилӗк командӑра тупӑшнӑ. Ытти спорт ӑмӑртӑвӗ те кӑсӑклӑ иртнӗ. Уяв хӗвел хыр вӑрманӗ хыҫне аничченех тӑсӑлнӑ.

Чӑваш спортсменӗсем маунтинбайк енӗпе иртекен тӗнче кубокӗн черетлӗ тапхӑрне хутшӑнӗҫ. Кубокӑн виҫҫӗмӗш тапхӑрӗ Чехинчи Нове-Местӑра пулӗ. Ӑмӑрту ҫу уйӑхн 27-мӗшӗнче иртӗ.

Раҫҫейрен хутшӑнакан 10 спортсмен хушшинче Чӑваш Енрен те пур. Йышра — Олимп вӑййисен призерӗ, икӗ хут тӗнче чемпионки Ирина Калентьева, тӗнче чемпионачӗн, Тӗнче кубокӗн тапхӑрӗнчи андерсен (23 ҫула ҫитменнисене ҫапла калаҫҫӗ) йышӗнче палӑрнӑ Ольга Терентьева тата Руслан Боредский.

Рио-де-Жанейрора иртнӗ Олимп ваййине хутшӑннӑ чӑваш спортсменкине Ирина Калентьевӑна тата унӑн тренерне республика хыснинчен укҫа уйӑрса хавхалантарма йышӑннине Чӑваш халӑх сайчӗ хай вӑхӑтӗнче пӗлтернӗччӗ. Патӑрьел районӗнчи Нӑрваш Шӑхаль ялӗнче ҫуралса ӳснӗ спортсменка финиша ун чух 17-мӗш ҫитнӗччӗ.

Чӑваш Енри хуҫалӑхсенче тепӗр 5—7 кунтан ҫур акине вӗҫлесшӗн. Ҫакна паян республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев Правительство пайташӗсемпе ирттернӗ канашлура Сергей Артамонов вице-премьер — ял хуҫалӑх министрӗ ӗнентернӗ.

Паянхи кун тӗлне хуҫалӑхсем тӗрлӗ культурӑна планпа палӑртнин 76,3% чухлӗ. Шӑмӑршӑ, Елчӗк, Патӑрьел районӗсем уйрӑмах лайӑх ӗҫлеҫҫӗ.

Ҫӗрулми кӑҫал 9 пин гектар йышӑнмалла. Ку вӑл — пӗлтӗрхинчен нумайрах. Сахӑр кӑшманӗн тата хӗвелҫаврӑнӑшӗн лаптӑкне чакарӗҫ.

Ҫав вӑхӑтрах техника культурисен лаптӑкӗ рапс, йӗтӗн тата горчица самай акнине кура пысӑкланӗ.

Пӗр-пӗр хуҫалӑхра ҫур аки вӗҫленсен пушаннӑ техникӑна тепӗр хуҫалӑхсене пулӑшма ярасшӑн. Ҫак шухӑша Михаил Игнатьев Элтепер палӑртнӑ.

Урамра ҫуллахи пек шӑрӑх ҫанталӑк тӑрать. Сывлӑш температури вӑтамран 19-20 градус ӑшӑ. Ку – утӑ уйӑхӗнчи норма.

Кашни кун тенӗ пекех вырӑнӑн-вырӑнӑн аслатиллӗ ҫумӑр ҫӑвать. Ку эрнере ытларах кӑнтӑр енчи районсенче ҫумӑр ӳкнӗ. Ҫу уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Патӑрьел тӑрӑхӗнче вырӑнӑн-вырӑнӑн пӑр та ҫунӑ. Кӗске вӑхӑтрах вӑл чечексене, йӑран ҫинчи калчасене пӗтернӗ. Пӑр ҫӗре хупласах хунӑ, ҫынсем унран пӗчӗк юр кӗлетке те тунӑ.

Синоптиксем пӗлтернӗ тӑрӑх, шӑматкун каллех вӑйлӑ ҫумӑр, пӑр ҫума пултарать. Ыран вара ҫанталӑк 25 градус ӑшӑ пулӗ. Тунтикун кӑштах сивӗтӗ. Ытларикунпа юнкун каллех шӑрӑх тӑрӗ: 27 градуса ҫитӗ.

Ҫитес эрнен иккӗмӗш ҫурринче сивӗтӗ. Тепӗр шӑрӑх ҫӗртме уйӑхӗн 2-10-мӗшӗсенче пулӗ.

Чӑваш Енри хуҫалӑхсенче ҫуртри пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене хӗрсех акаҫҫӗ.

Паянхи куна илсен, пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене 51,4 пин гектар акнӑ. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкӑн 24 проценчӗ пулать. Кӑҫал ҫур каярах юлса килчӗ те, ӗҫҫи юлсарах пыни сисӗнет. Пӗлтӗр, сӑмахран, ҫак кун тӗлне 81,1 пин гектар акма ӗлкӗрнӗ.

Вӑрнар тата Шупашкар районӗсенче вӑрӑлӑх кукуруза 495 гектар акса хӑварнӑ.

Чӑваш Енӗн Ял хуҫалӑх министерстви талӑксерен вӑтамран миҫе гектар ҫӗннине те сӑнаса пырать. Ҫак цифра 13,7 пин гектарпа танлашнӑ. Патӑрьел районӗнче планпа палӑртнин 39,5 процентне акнӑ, Комсомольски районӗнче — 36,3 процентне, Ҫӗмӗрле районӗнче — 44,3 процентне, Елчӗк районӗнче — 38,6 процентне.

Патӑрьел районӗнче Раҫҫее кӳрсе килме юраман панулми сутнӑ. Ӑна прокуратурӑпа Россельхознадзор тӗрӗслевӗ вӑхӑтӗнче тупса палӑртнӑ.

Ака уйӑхӗн вӗҫӗнче Патӑрьелти пасарта тӗрӗслев пулнӑ. Ун чухне Литва Республикинчен кӳрсе килнӗ 10 килограмм панулми тупса палӑртнӑ. Ун ҫинчи этикетка та ҫимӗҫ ҫав ҫӗршывран пулнине ҫирӗплетнӗ. Анчах фитосанитари тата тавар докуменчӗсем пулман.

Тӗрӗслев вӑхӑтӗнче ҫимӗҫе туртса илесси пирки акт ҫырнӑ. Ӑна прокуратура ӗҫченӗсен умӗнче тӗп тунӑ.

Роспотребнадзор республикӑри шкулсемпе ача пахчисенче мӗнле апат ҫитернине тӗрӗсленӗ. Кун хыҫҫӑн республикӑри виҫӗ учреждение вӑхӑтлӑха хупнӑ.

Сӑмах май, 2017-2018 ҫулсенче тӗрӗслев вӑхӑтӗнче ачасене вӗри апат ҫитернӗ чухне йӗркене пӑснӑшӑн пӗтӗмпе 1,1 миллион ытла тенкӗлӗх штрафланӑ. Кӑҫал 108 ача пахчипе 54 шкула тӗрӗслев ҫитнӗ. Пӗтӗмпе 250 протокол ҫырнӑ. Вӗсенчен 90-шӗ – апатлану йӗркеленӗ чухне саккуна пӑснӑшӑн.

Тӗрӗслев хыҫҫӑн Елчӗк районӗнчи Кушкӑ шкулне, Патӑрьел районӗнчи Тӗреньелти шкул-ача пахчине, Етӗрне районӗнчи Советски шкулне вӑхӑтлӑха хупнӑ.

Йӗркене пӑснӑ тӗслӗхсенчен 23 проценчӗ производство хатӗр-хӗтӗрӗ мӗнле ӗҫленипе ҫыхӑннӑ. Иккӗмӗш вырӑнта – меню хатӗрленӗ чухне йӗркене пӑсни.

2016 ҫултанпа Чӑваш Енре ҫичӗ культура ҫурчӗ ҫӗкленӗ. Кӑҫал вӗсен йышӗ тата пысӑкланӗ: тепӗр тӑватӑ клуб ҫӗклеме палӑртнӑ.

Кӑҫал Элӗк районӗнчи Мӑн Шӗмшешре, Йӗпреҫ районӗнчи Ирҫе Ҫармӑсра, Патӑрьел районӗнчи Ишлӗре тата Комсомольски районӗнчи Хырай Ӗнел ялӗнче ҫӗнӗ культура ҫурчӗсем пулӗҫ. Канаш районӗнчи Шӑхасан ялӗнче вара клуба ҫитес ҫул ҫӗклӗҫ. ЧР Культура министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак тӗллевпе 2018-2019 ҫулсенче республика хыснинчен 65,1 миллион тенкӗ уйӑрнӑ.

Кунсӑр пуҫне ялсенчи 33 культура ҫуртне юсама палӑртнӑ. Тепӗр 24 клуба ҫӗнетӗҫ.

Ака уйӑхӗн 10-мӗшӗнче ҫӗрле юр хӑвӑрт ирӗлнӗрен Патӑрьел районӗнчи темиҫе яла шыв илни пирки пӗлтернӗччӗ. Ун чухне Туҫа тата Аслӑ Арапуҫ ял тӑрӑхӗсенче ку хӑрушлӑха 50 ытла ҫурт лекнӗ. Акан 11-мӗшӗнче унта инкеклӗ лару-тӑру режимне палӑртнӑ.

Патӑрьел, Аслӑ Арапуҫ, Туҫа ял тӑрӑхӗсен пуҫлӑхӗсене МЧСӑн Чӑваш Енри тӗп управленийӗ ейӳ сарӑлма пултарасси пирки пӗлтернӗ. Анчах ертӳҫӗсем халӑха кун пирки хыпарлама васкаман.

Ҫуртсене шыв кӗме пуҫласан ҫеҫ ҫынсене эвакуацилеме тытӑннӑ. Халӑх ейӳ сарӑлма пултарасси пирки пӗлтерменрен пачах хатӗрленмен.

Тӳре-шаран халӑха вӑхӑтра пӗлтермелле, ейӳ чухне мӗн тумаллине ӑнлантармалла пулнӑ. Ҫавӑнпа пуҫлӑхсене пӗҫерккӗ лекнӗ.